ความลับ..ของระบบปรับอากาศใน“จอมปลวก”
ปลวกเป็นแมลงที่เกลียดแสงสว่างและความร้อนเป็นอย่างยิ่ง โดยเฉพาะปวลกงานซึ่งตาบอดไม่ได้ต้องการแสงสว่างเลยแม้แต่น้อย แต่พวกมันกลับไปสร้างที่อยู่อาศัยขนาดใหญ่ที่เรียกว่า “จอมปลวก” ไว้ในที่โล่งแจ้ง จอมปลวกเหล่านี้ต้องตากแดดตลอดวัน
เมื่อเราเข้าไปดูภายในจะยิ่งพบความประหลาดใจ ในนั้นทั้งเย็น ทั้งชื้นจนเชื้อราสามารถเติบโตได้ แถมยังมีระบบการไหลเวียนของอากาศและอ๊อกซิเจนเป็นอย่างดี ปลวกทำเรื่องแบบนี้ได้อย่างไร
ในช่วงแรกๆนักวิทยาศาสตร์เข้าใจว่าปลวกใช้วิธีสร้างการไหลเวียนอากาศโดยใช้ความร้อนจากลำตัวปลวกที่มีเป็นจำนวนมากทำให้อากาศร้อนลอยตัวขึ้นทางปล่องด้านบนของจอมปลวกเพื่อเปิดทางให้อากาศเย็นจากภายนอกเข้ามาแทนที่จากทางด้านล่าง
แต่จากผลการวิจัยล่าสุดที่เผยแพร่ใน PNAS พบว่า ปลวกใช้วิธีสร้างการไหลเวียนของอากาศในจอมปลวกโดย “ขนาดของท่อ” นั่นคือสร้างปล่องขนาดไม่เท่ากัน ปล่องตรงกลางจอมปวลกและปล่องที่เป็นแขนงหลักจะมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางโตกว่าท่อนำอากาศขนาดเล็กๆแต่เข้ามาต่อเชื่อม ในเวลากลางวัน อากาศในท่อเล็กจะร้อนเร็วกว่า และลอยตัวขึ้น อากาศเย็นจะเข้ามาทางปล่องใหญ่
ในเวลากลางคืนจะตรงข้ามกัน อากาศในท่อเล็กจะเย็นเร็วกว่า อากาศจะปรับเปลี่ยนการไหลในทิศตรงข้าม ทำให้อุณหภูมิของอากาศในจอมปลวกค่อนข้างคงที่ไม่ว่ากลางวันหรือกลางคืน ในระดับความเย็นที่พอเหมาะให้พวกมันสามารถดำรงชีวิตขยายเผ่าพันธุ์จนน่าทึ่งว่า สัตว์ตัวเล็กๆนี้สร้างที่อยู่อาศัยที่ล้ำหน้าขนาดนี้ได้อย่างไร
